Chỉ Số Kinh Tế Dân Gian: Quan Sát Vi Mô, Hiểu Được Vĩ Mô
Tiếp tục yap về Tài chính đến từ Cá nhân nhiều hơn nhé
Trong một thế giới đầy rẫy những thuật ngữ như CPI, GDP, M2, chỉ số PMI hay lạm phát lõi, thật khó để người bình thường cảm thấy mình hiểu – hay thậm chí là liên quan – đến các con số ấy. Chúng đúng, nhưng chúng xa rời đời sống. Chúng có lý, nhưng không dễ chạm được cảm giác của người đang mua bán từng bữa.
Thế nhưng, chỉ cần bước ra quán ăn sáng, dạo quanh chợ đầu mối, nghe vài câu chuyện lề đường hay đơn giản là kiểm tra đơn giao hàng cuối tháng – ta có thể thấy được cả một mảng của nền kinh tế đang vận hành ra sao.
Đó chính là lúc các chỉ số kinh tế dân gian – những "chỉ số đời thường" không chính thức, nhưng rất thật – bắt đầu lên tiếng.
Chỉ số bát phở: Tô nước dùng phản ánh sức nóng của thị trường
Mình có một chỉ số cá nhân vẫn hay dùng để tự “soi” lại tình hình kinh tế: chỉ số bát phở.
Không có công thức tính cụ thể. Chỉ cần vài buổi sáng ngồi ăn, thấy bát phở từ 35 nghìn lên 40 nghìn, rồi 45 nghìn, rồi một hôm thấy 50 nghìn mà thịt vẫn mỏng tang, nước dùng loãng hơn, quẩy không còn free và khách thì lặng im trả tiền – mình biết: có chuyện đang xảy ra.
Đằng sau một bát phở tưởng chừng bình dị là cả một chuỗi cung ứng phức tạp: từ giá thịt bò, rau thơm, hành lá, than củi, đến xăng dầu vận chuyển và cả tiền điện cho nồi nước dùng. Nếu chủ quán phải tăng giá mà vẫn cố giữ lại phần “linh hồn” của bát phở, thì có nghĩa họ đang gồng gánh thay cho người ăn. Còn nếu chất lượng đi xuống thì đó là lúc không còn gánh nổi nữa.
Nhưng, điều thú vị là: nếu một ngày bát phở tăng giá mà mình vẫn vui vẻ trả tiền, không cằn nhằn, thậm chí còn gọi thêm trà đá, trả lời “chị cứ tính luôn vào” – thì đó lại là tín hiệu khác. Đó là khi thu nhập cá nhân của mình đã được cải thiện. Và chủ quán cũng sẽ thấy nhẹ lòng hơn khi không phải giải thích vì sao “giá bò hôm nay cao quá”.
Từng yếu tố nhỏ như vậy – sự thay đổi về giá, cảm xúc khi chi tiền, mức độ chấp nhận hay từ chối – nếu chịu khó quan sát và thành thật cảm nhận, sẽ dần cho bạn một góc nhìn riêng về tình hình kinh tế đang chuyển động.
Những chỉ số không cần thống kê – chỉ cần quan sát và cảm nhận
Không chỉ ở Việt Nam, nhiều quốc gia cũng có những "chỉ số ngầm" mà giới quan sát, báo chí, thậm chí là nhà đầu tư vẫn sử dụng như một dạng tín hiệu đời sống:
Lipstick Index: Khi kinh tế đi xuống, doanh số son môi lại tăng. Người ta không còn mua sắm lớn, nhưng vẫn muốn tự thưởng thứ gì đó nhỏ mà giúp họ cảm thấy đẹp hơn.
Stripper Index: Khi nền kinh tế khủng hoảng, tiền tip ở các câu lạc bộ thoát y giảm mạnh – bởi những khoản tiêu dùng “xa xỉ mang tính cảm xúc” thường là thứ đầu tiên bị cắt.
Pentagon Pizza Index: Mỗi khi có biến động an ninh toàn cầu, lượng đơn đặt pizza đêm khuya tại Lầu Năm Góc tăng vọt – vì nhân viên quốc phòng phải làm việc xuyên đêm để ứng phó khủng hoảng.
Ở Việt Nam, những quan sát dân dã cũng không kém phần sắc sảo:
Cơm tấm đêm khuya đông đúc là dấu hiệu của những người đang lao động tới tận khuya – tài xế, shipper, công nhân – vì thu nhập chưa đủ sống chỉ trong giờ hành chính.
Quán nhậu chuyển từ nhà hàng sang vỉa hè là biểu hiện của xu hướng thắt chặt chi tiêu, nhưng vẫn cần điểm “xả áp”.
Tiệm cắt tóc vỉa hè đông hơn salon là khi chi phí cá nhân đang bị rút gọn tối đa.
Và mỗi lần bạn bè gọi thêm rau luộc thay vì thịt rang trong những bữa ăn chia tiền, là lúc bạn cảm thấy ngân sách cuối tháng đang chạm đáy.
Điểm chung của tất cả những "chỉ số" này là: bạn không cần thống kê gì cả, chỉ cần để ý và để lòng mình lắng xuống một chút. Quan sát đời thường và cảm nhận cá nhân, nếu thực sự nghiêm túc, là một dạng "kỹ năng phân tích vi mô" mạnh mẽ hơn bạn tưởng.
Vi mô hé lộ vĩ mô
Chính sách vĩ mô thường mất nhiều thời gian mới thấm được vào đời sống, nhưng đời sống vi mô thì luôn phản ứng gần như ngay lập tức.
Người dân ăn ít lại, chọn món rẻ hơn, dời lịch mua sắm – đó là tín hiệu tiêu dùng đang chậm lại.
Hàng quán tăng giá nhưng vắng khách – là áp lực chi phí đang lớn hơn sức chịu đựng của thị trường.
Còn khi những người trẻ từng sẵn sàng trả 70 nghìn cho một ly cà phê bắt đầu quay lại với trà đá cóc – thì chính vĩ mô đang đi vào cuộc sống theo cách rõ ràng nhất.
Không phải ai cũng cần làm chuyên gia kinh tế. Nhưng ai cũng nên học cách lắng nghe những biến động nhỏ quanh mình. Vì vĩ mô không tự tạo ra từ những cuộc họp lớn – mà chính từ cách từng cá nhân ứng xử mỗi ngày với túi tiền của họ.
Một nền kinh tế lành mạnh không nằm hoàn toàn trong báo cáo đẹp. Nó hiện lên trên từng bữa ăn, từng ánh mắt người bán hàng, từng câu chuyện “nay tiền về chậm” hay “hôm nay đơn hàng vắng hẳn”.
Hãy quan sát. Hãy cảm nhận. Vì có khi, chỉ cần ngồi ăn một bát phở sáng cũng đủ để hiểu cả một phần của nền kinh tế đang vận hành ra sao.